PHÂN TÂM HỌC

                  

                                                     

 giới thiệu   PHÂN TÂM HỌC

38B

V : phân tâm học

E =Psychoanalysis

F: Analyse psychologique

G:Psychoanalyse

C :心  理 分 析 (tâm lý phân tích)

Xin cùng các bạn tìm hiểu một môn học kỳ diệu: môn phân tích tâm lý.

                                                 Cha đẻ của môn học này là Sigmund Freud, một bác sĩ thần kinh và tâm lý người Áo (1856-1939) . Sau khi Đức quốc xã chiếm đóng nước Áo, ông buộc phải rời Vienna vào năm 1938, đến cư ngụ tại nước Anh nhưng ông đã mất vì bệnh ung thư miệng vào khoảng tháng chín năm sau.

                     

                                                         

                                               Hình 1 . Sigmund Freud

Winfred Overholser đã nhận định: “Có nhiều lý do để nói rằng Freud được đặt ngang hàng với Copernicus và Newton và là một trong những vĩ nhân đã mở ra những chân trời mới cho tư tưởng con người. Một điều chắc chắn là ở thời đại chúng ta chưa ai lại đem nhiều ánh sáng dọi vào sự hoạt động trí não của con người nhiều bằng Freud”.

Phân tâm học không phải là một khoa học chính xác. Song Phân tâm học đã được ứng dụng có nhiều kết quả trong việc chữa nhiều bệnh về tâm thần(psychoanalytic therapy).

Có người còn cho rằng những điều mới lạ của phân tâm học còn vượt qua những chân trời mới lạ của GR (General Relativity) của Einstein.

*

Định nghĩa phân tâm học

Định nghĩa đơn giản nhất: Phân tâm học là môn học phân tích tâm lý và hành vi của con người, nói tóm lại là chuyên sâu nghiên cứu về con người.

Sigmund Freud chia bản năng con người ra làm ba phần (V tiếng Việt,E tiếng Anh,F tiếng Pháp,G tiếng Đức):

-Tự Ngã, ( V:cái ấy; E: id;F:Le Ca; G:das Es), trung tâm của nó là vô thức (inconscience).

-Bản Ngã (V:cái tôi; E: Ego;F:Le Moi; G:das Ich), trung tâm của nó là ý thức (conscience) và

-Siêu Ngã (V:cái siêu tôi;E:Super ego;F: Le Surmoi; G:das Über-Ich),trung tâm của nó là tiềm thức (subconscience).

Với các nhà phân tâm học, “vô thức” là một cõi riêng, một phần riêng trong cấu trúc tâm thức của con người, nơi chứa đựng những xung lực có tính bản năng và những ước mơ không thể thực hiện được, thậm chí, không thể chấp nhận được trong xã hội .

Các nhà phân tâm học xem giấc mơ như cửa ngõ chính dẫn vào thế giới vô thức. Các nhà phê bình theo khuynh hướng phân tâm học xem tác phẩm văn học y như một giấc mơ: nếu giấc mơ là một sự hoàn thành trá hình những ước muốn bị dồn nén của con người, tác phẩm cũng chỉ là hình thức thăng hoa của các ẩn ức từ trong vô thức và từ thời thơ ấu.

*

Trong cuộc sống hằng ngày, giữa cái ấy và cái tôi có sự va chạm, quan hệ và đấu tranh với nhau thường xuyên. Và kết quả của sự va chạm, quan hệ và đấu tranh đó sẽ cho ba hệ quả đáng chú ý trong hoạt động tình cảm và sinh lý của con người.

1/Hệ quả thứ nhất, nếu ý thức thắng vô thức thì con người sẽ bình thường, làm chủ và điều tiết được các hoạt động của mình.

2/Hệ quả thứ hai, nếu vô thức thắng ý thức thì khả năng tính dục (libido) sẽ trỗi dậy, chi phối (một phức cảm quan trọng trong vô thức: tam giác Cha - Mẹ - Con của huyền thoại Oedipe,phức cảm này tương tự như phức cảm trong Lòng ghen của mẹ chồng đối với con dâu ,vì quá yêu thương con trai duy nhất của mình đến nỗi phải ghen với cô dâu xinh đẹp).

3/Hệ quả thứ ba, nếu giữa ý thức và vô thức tạm thời cọ xát, hòa hoãn, dằng co nhau thì sẽ dẫn đến tình trạng rối loạn sinh lý, bất bình thường.

*

Trong mô hình về nhân cách của S. Freud, thoạt tiên ta thấy ông lựa ra hai hệ thống: “cái ấy” và “cái tôi” để sau này, bổ sung thêm “cái siêu tôi”. “Cái ấy” là hàm chứa những ham muốn vô thức hay những đam mê đã bị chèn ra khỏi ý thức.

Còn “cái tôi” (ý thức) chính là cái trung gian giữa “cái ấy” và thế giới bên ngoài, được hình thành trong quá trình xã hội hoá cá thể. “cái tôi” phục vụ những ham muốn của “cái ấy”, mưu toan dẫn dắt những kích thích hành động phi lý của “cái ấy” để tương hợp với những đòi hỏi của hiện thực, với những luận cứ của lý tính nhằm hạn chế chúng với sự trợ giúp của hàng loạt những cơ chế phòng vệ khác nhau. Quan trọng nhất là cơ chế để chèn ép những ham muốn không cần thiết ra khỏi giới hạn của ý thức từ góc độ văn hoá. Nhờ lý tính ý thức lý giải những hành động bị dấy lên bởi những khao khát không được phép từ quan điểm xã hội và những động cơ được xã hội chấp nhận.

Với sự trợ giúp của việc “thăng hoa”, những năng lượng của sư kích động đã bị cấm đoán được giải toả bằng những phương thức khác nhau mà cả xã hội và cá nhân đều chấp nhận.

“Cái siêu tôi “ là kết quả của việc làm tương ứng những đòi hỏi và những mệnh lệnh của đời sống xã hội. Quá trình chuyển hoá những đòi hỏi và những mệnh lệnh bên ngoài thành các nhân tố của thế giới bên trong được thực hiện dưới ảnh hưởng của các quan hệ gia đình và xã hội. Dưới sự tác động của “cái siêu tôi”, sẽ nảy sinh cảm giác của lương tâm.

Nói tóm lại (xem thêm hình 2):

id chứa những khuynh hướng bản năng,

ego là vùng hiện thực nằm giữa các ham muốn của id và của super-ego,

super-ego đóng vai trò phê bình và luân lý, super-ego có thể ngăn cấm id thực hiện những điều mong muốn.

*

     

                                  

                                            Hình 2. Tảng băng Phân tâm học

Một điều quan trọng là sơ đồ phân tâm học của Freud lại là nguồn gốc cho nhiều khuynh hướng phát triển phân tâm học.

Nhiều tác giả như K.Jung không xem tình dục hoàn toàn là nguồn gốc của mọi phân tích tâm lý.Nhà tâm lí học phân tích Thụy Sỹ K. Jung, đã là người kéo phân tâm học tách khỏi bệnh lí học và hòa đồng lí thuyết này vào trong môi trường khoa học xã hội - nhân văn

Từ nền tảng lí thuyết của hai nhà bác học này, phân tâm học đã phát triển thành rất nhiều hướng nghiên cứu, từ nghiên cứu văn hóa các tộc người (G. Devereux), phân tâm học và Thiền (E. Fromm), phân tâm học và folklore (V. Dundes) đến các nghiên cứu tác giả, tác phẩm (M. Bonapart, J. Delay, J. Bellemin-Noel), người đọc (N. Holland),… trong nghiên cứu văn học. J. Lacan có nhận định nổi tiếng: “Vô thức được cấu trúc như một ngôn ngữ”.

Tất cả mọi lĩnh vực tri thức của con người như văn chương, nghệ thuật, tôn giáo, nhân chủng học, giáo dục, luật pháp, xã hội học, luật học, sử học và những môn học về xã hội hay cá nhân khác đều chịu ảnh hưởng của học thuyết Sigmund Freud.

*

Một điểm quan trọng là sơ đồ Freud là có thể áp dụng cho một quần thể xã hội. Trong trường hợp này libido sẽ là bản năng phồn thực 繁 殖 (bản năng sinh sản để duy trì và phát triển nòi giống) của con người. Người ta sử dụng sơ đồ xã hội này để nghiên cứu ca dao , tục ngữ , folklore.

*

Trong văn hóa nghệ thuật:

Sự xung đột giữa vô thức và ý thức ở đây không dẫn đến một điều gì bi kịch mà dẫn đến một lối giải thoát : Văn học nghệ thuật là sự thăng hoa của những khát khao không được thỏa mãn (trong vô thức & ý thức)

Trong phê bình

Phê bình phân tâm học đã mở ra những trang mới trong việc nghiên cứu tâm lí học sáng tạo và sự hiểu tác phẩm nghệ thuật.

Các nhà phê bình Việt nam ( với Đỗ Lai Thúy trước tiên) đã sử dụng phân tâm học giải trình có kết quả mê lộ sáng tác của các nhà văn thơ Việt nam: Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Gia Thiều, Hoàng Cầm, Chế Lan Viên, Xuân Diệu,Truyện Kiều ...Nguyễn Huy Thiệp, Xuân Thiều, Chu Lai, Bảo Ninh, Nguyễn Quang Lập, Phạm Thị Hoài, Võ Thị Hảo, Nguyễn Thị Thu Huệ, Phạm Hoa, Tạ Duy Anh, Nguyễn Đình Chính, Hồ Anh Thái, Nguyễn Bình Phương, Nguyễn Việt Hà…

Bài viết về Hoàng Cầm là một trường hợp như thế. Cũng có thể coi đó là kết tinh nhiều nhất tài năng và bút pháp phê bình phân tâm của Đỗ Lai Thúy. “Đi tìm ẩn ngữ trong thơ Hoàng Cầm”, tác giả đã vận dụng Freud một cách triệt để trong việc coi thi phẩm Về Kinh Bắc như một giấc mơ.

Chính ở chỗ này, Đỗ Lai Thúy đã giải mã ngôn từ thơ ở các bài Cây tam cúc, Lá diêu bông, Quản vườn ổi, Cỏ bồng thi, Nước sông Thương,… rồi phóng chiếu vào tình yêu với chị Vinh thuở ấu thời của thi sĩ để làm một liên tưởng với phức cảm Oedipe trong quan niệm của Freud.

Xem Đỗ Lai Thúy,Nguyễn Hưng Quốc,Nguyễn Huy Hoàng,Hồ Thế Hà

https://giacmobanngay.wordpress.com/

Trong hội họa (xem hình 3):

"Bức tranh Mona Lida, mà nụ cười trở thành “ thần bí khó hiểu” đối với các nhà phê bình trước nay thì S. Freud đã giải thích rõ ràng theo quan niệm của mình. Ông cho rằng Léonard de Vinci lúc bé đã mồ côi mẹ, suốt đời luôn luôn trong tâm trạng nhớ nhung mẹ, nhớ mẹ luôn vỗ về, âu yếm, hôn hít làm cho mình ngất ngây. Bỗng nhiên mất mẹ, làm cho tình yêu mẹ càng trở nên sâu sắc, mãnh liệt đến mức sau này lớn lên Léonard de Vinci đã ức chế tình cảm đối với nữ tính khác. Tình cảm ấy dồn nén lại, rồi đến lúc “ngoại xạ” vào những bức tranh của ông ,biểu hiện rõ nhất ở những “đôi môi kiểu Léonard de Vinci” của những nhân vật nữ. Đó là đôi môi kiểu hình cung dài, mỉm cười một cách lặng lẽ hơi khó hiểu. Nó vừa “e lệ”, vừa có chút gì “khêu gợi”, bộc lộ một tâm thế vừa muốn hiến dâng vừa muốn nuốt chửng người tình, vừa dịu dàng vừa kiêu sa, vừa hiền từ, vừa như có chút gì tàn nhẫn, vừa thận trọng, lại vừa như có chút gì toan tính. Thật là một dáng vẻ với nhiều tâm trạng phức hợp. S. Freud cho đó là “bản chất nữ tính”. Và nụ cười mỉm đó đã ngủ yên bấy lâu trong đáy lòng của Léonard de Vinci, nay “những kỷ niệm cũ được bừng tỉnh lại” thành “sự xúc động đến chính bản thân tác giả cũng không hiểu hết”. Nói cách khác, qua Mona Lida, Léonard de Vinci gặp lại chính bản thân mình".

     

                                                 

*                                                                  Hình 3 .Mona Lisa

Trong Phật giáo

Có thể nghĩ rằng Phật giáo gặp một khó khăn lớn khi nói đến vô thức trong phân tâm học,vì theo Freud vô thức là một vùng dường như không điều khiển được,chứa chấp những ham muốn thầm kín của con người.Dù nội tâm có sáng tỏ đến mức nào, dù có ý muốn thành thật, khiêm tốn, dù có cố gắng tự biết mình và tự sửa đổi, có một cái gì đó ngoài tầm với của quản lý tâm thức. Đó là điều mà Freud gọi là vô thức. Freud nghĩ rằng với trí thông minh bình thường thì khó mà vượt qua cái rào cản đã chôn dấu những cấu tạo tinh thần trong vô thức.

Song đối với nhiều độc giả kết luận đó quá vội vàng.Freud đâu có để ra hàng tháng, hàng năm tập trung vào sự quán xét nội tâm như những vị ẩn sĩ Tây Tạng?

Phật giáo dành một sự quan tâm lớn lao về việc vượt qua được cõi vô thức. Cõi này gồm có những xu hướng tích lũy những tầng bực tâm linh sâu thẳm nhất của tâm thức con người. Chính cái vô thức này theo Phật giáo được tạo thành do vô số kiếp sống trước đây.

Cho nên phân tâm học hiện đại gặp chướng ngại khi đề cập đến Phật giáo.Dường như ở đây Phật giáo đi sâu hơn phân tâm học nhiều tầng.

http://thuvienhoasen.org/…/chuong-13-phat-giao-va-phan-tam-…

*

Trong khoa học

Vậy ta có thể nói gì trong khoa học?

Nếu mê lộ sáng tạo trong khoa học tương tự như mê lộ sáng tạo trong nghệ thuật thì có phải trong khoa học cũng là sự thăng hoa của một quá trình bị dồn nén lâu (trong ý thức) thậm chí nhiều thế kỷ trước một bí ẩn của thiên nhiên chăng?

*

Các tổ chức Phân tâm học

-IPA ( International Psychoanalytical Association ) là một tổ chức gồm 12.000 nhà phân tâm học làm việc trong 70 tổ chức chi nhánh, được thành lập năm 1910 bởi Sigmund Freud, theo ý tưởng của Sándor Ferenczi.

-EPF ( European Psychoanalytical Federation)

-FEPAL (Latin America -- Federation of Psychoanalytic Societies of Latin America)

-NAPSAC ( North American Psychoanalytic Confederation) có Japan & Korea tham gia.

Các hội thảo quốc tế

-Hội thảo lần thứ nhất (27/04/1908) tại Salzburg

-Hội thảo lần thứ 49 IPA,22-25/07/2015 tại Boston, USA

Tài liệu tham khảo:

[1] Đỗ Lai Thúy,Phê bình văn học Việt Nam và phân tâm học,Posted on Tháng Mười 12, 2010 by giacmobanngay

https://giacmobanngay.wordpress.com/

[2] Phân tâm học và hội họa

Posted on Tháng Mười 11, 2010 by giacmobanngay

https://www.google.com.vn/webhp?sourceid=chrome-instant&ion=1&espv=2&ie=UTF-8#q=Ph%C3%A2n+t%C3%A2m+h%E1%BB%8Dc+v%C3%A0+h%E1%BB%99i+h%E1%BB%8Da+Posted+on+Th%C3%A1ng+M%C6%B0%E1%BB%9Di+11%2C+2010+by+giacmobanngay

[3]Jean Francois Revel & Matthieu Ricard - BS: Hồ Hữu Hưng dịch . Đối thoại giữa Triết học và Phật giáo

http://www.daophatngaynay.com/vn/tu-sach-dao-phat-ngay-nay/6258-Doi-thoai-giua-Triet-hoc-va-Phat-giao.html