HIỆN TƯỢNG HỌC

  

HIỆN TƯỢNG LUẬN  (hay HIỆN TƯỢNG HỌC)

Phenomenology

39B

Một triết học liên quan và không kém quan trọng Hiện sinh là  Hiện tượng học. Hiện sinh và Hiện tượng học (có kết hợp với nhau để thành Hiện tượng học Hiện sinh) không ngớt có ảnh hưởng lớn đến nhiều lĩnh vực văn hóa, xã hội,…trong hai thế kỷ XX và XXI.

*

Thế nào là Hiện tượng học ?

Cha đẻ của Hiện tượng học là EDMUND GUSTAV ALBRECHT HUSSERL (1859-1938 ), triết gia Đức.

Lúc ban đầu Husserl nghiên cứu toán học sau mới chuyển sang làm triết học.

Hiện tượng học có nhiều định nghĩa khác nhau .Sau đây là một định nghĩa đơn giản.

Hiện tượng học là triết học nhằm mô tả trực tiếp một vật theo quan điểm tâm lý tách khỏi mọi thiên kiến khác. Hiện tượng học là sự nghiên cứu giải bày trải nghiệm của con người (phenomenology is the interpretive study of human experience). 

Một ví dụ: một cây xanh đối với tôi không cần thiết là nó có tên khoa học

gì, thuộc chủng loại nào trong hệ thực vật, mà đối với tôi cây xanh đã đem lại cho tôi những tình cảm gì, những ký ức, những kỷ niệm gì, những gợi cảm (thơ, văn, họa, nhạc) gì.Và đối với tôi những điều này lại chính là bản chất thật sự của cây.

Vậy các văn sĩ, thi sĩ, họa sĩ, nhạc sĩ chính là những nhà hiện tượng học. Họ mô tả thế giới vật lý đúng bản chất của nó, họ bắt được cái thần sâu kín của thế giới khách quan.

*

Những điểm chính của hiện tượng học.

Edmund Husserl tin rằng phía sau sự trải nghiệm của con người tồn tại những cấu trúc bất biến của ý thức (conciousness) , như vậy ông nhận định ý thức và những cấu trúc đó là một “vùng” thuần túy tách khỏi các trải nghiệm và suy nghĩ. Vì thế hiện tượng học theo quan điểm của Husserl được gọi là Hiện tượng học “tiên nghiệm,siêu việt-transcendental”.   

Martin Heidegger (1889-1976) và sau đó Jean Paul Sartre (1905-1980) lại  luận rằng ý thức không thể tách rời với sự hiện hữu của con người . Họ gọi đó là sự hiệu chỉnh hiện sinh (existential) đối với quan điểm của Husserl, từ đó họ phát biểu rằng các cấu trúc của Husserl phải là cơ sở của trải nghiệm của con người chứ không phải thuộc về một vùng thuần túy .Người ta gọi đây là sự “quay về hiện sinh-existential return “ của Hiện tượng học Husserl.

Một ví dụ khảo sát hiện tượng học

Janet Waters đưa ra một ví dụ khảo sát Hiện tượng học qua dạng “phỏng vấn” thực hiện bằng nhiều phương tiện (ảnh, kể chuyện, thơ,...):

Khảo sát các trải nghiệm qua một chuyến đi trên đường sắt thuộc công ty BC Ferry của một số người đã tham gia chuyến đi đó. Không cần  gợi ý gì về mục tiêu, phương pháp mô tả chuyến đi đó, chỉ yêu cầu những người tham gia nói về các cảm nghĩ, cảm tưởng, hình ảnh, ký ức,… về chuyến đi đó. Tổng hợp mà không phân tích những dữ liệu đó ta sẽ có một bản báo cáo hiện tượng học về chuyến đi đó.Lẽ dĩ nhiên báo cáo đó sẽ phải khác bản báo cáo về chuyến đi trên đường sắt của một công ty khác công ty BC Ferry, hoặc một hành trình trên biển hay một chuyến bay trên không.

Báo cáo đó cho ta thực chất hiện tượng học định tính của chuyến đi.

Những phạm vi khảo sát hiện tượng học:

- học thuật -scholar nói chung (Janet Waters) 

- nhân loại học-anthropology (Jackson) 

- nghệ thuật-art (Berleant, Davis, Eisner, Jones )

- giáo dục-education (Fetterman, van Manen)

- thiết kế môi trường-environmental design(Berleant, Condon, Corner, 

  Dovey, Mugerauer, Howett, Vesely)

- địa dư-geography (Cloke et al., Relph, Seamon, )

- lão khoa-gerontology (Reinharz and Rowles)

 -tâm lý học-psychology (Pollio et al., Valle)

- triết học-philosophy (Casey)

- khoa học xã hội –social science (Rosenau)

- khoa học tự nhiên-natural science (Bortoft, Heelan, Jones, Riegner, 

  Seamon and Zajonc).

Việt nam

Có thể kể trong nhiều tác phẩm khác:

Trần Đức Thảo, Hiện tượng học và Chủ nghĩa duy vật biện chứng,Editions Minh Tân,Paris, 1951

Lê Tuyên, Chinh phụ ngâm và tâm thức lãng mạn của kẻ lưu đày (do Đại học Huế ấn hành 1961) 

Trần Thái Đỉnh, Hiện tượng học là gì? (Hướng Mới xuất bản 1968) 

Bài viết trên đây mới chỉ nêu được các điểm cơ bản của hiện tượng học.Sau đây là những tài liệu sâu hơn :

http://triethoc.edu.vn/vi/truong-phai-triet-hoc/hien-tuong-hoc/hien-tuong-hoc-la-gi-ky-1_236.html

https://www.capilanou.ca/psychology/student-resources/research-guidelines/Phenomenological-Research-Guidelines/

http://www.environment.gen.tr/environment-and-architecture/113-phenomenology-place-environment-and-architecture-a-review-of-the-literature.html